Architectuur Overal: Ontwerp nu voor de toekomst

Op 11 december 2024 vindt in Nieuwegein de Woontop plaats. Door Architectuur Overal, waar de IABR onderdeel van is, is er een brief verstuurd aan minister Keijzer. Deze brief is samengesteld door 20.000 instellingen en professionals met de vraag voor landelijke aandacht voor de rol van ontwerp.

Geachte minister Keijzer,

Architectuur Overal vertegenwoordigt een breed maatschappelijk veld van architecten, stedenbouwkundigen, landschaps- en interieurarchitecten, kennisorganisaties en culturele instellingen. Samen zetten zij zich in voor het belang van ruimtelijk ontwerp, als instrument om complexe opgaven inzichtelijk te maken en op te lossen. Met haar leden en andere belangenbehartigers werkt Architectuur Overal zo aan de ruimtelijke toekomst van Nederland. Onze verenigingen, afdelingen en vakgroepen verbinden zo’n 20.000 instellingen en professionals die zich bezighouden met ruimtelijk ontwerp en architectuurcultuur. Naar aanleiding van de Woontop vragen wij uw aandacht voor de rol van ruimtelijk ontwerp.

Aanpak van de woningbouwopgave zal de leefomgeving van alle Nederlanders ingrijpend veranderen.

De bouw van heel veel nieuwe woningen, in combinatie met alle andere opgaven waar we voor staan, vraagt om een ingrijpende transformatie van onze leefomgeving. We hebben immers niet de ruimte, het geld en de tijd om door te gaan op oude voet. Het moet dus anders, en wel op zo’n manier dat wij (en onze (klein)kinderen) straks trots kunnen zijn op het land dat we samen gebouwd hebben. Wij roepen dan ook iedereen die met ons aan dit vraagstuk werkt op om bij grote publieke investeringen in woningbouw ook na te denken over de effecten en (maatschappelijke) kosten op lange(re) termijn. Een toekomstbestendige aanpak vraagt namelijk om ruimtelijke kwaliteit, die klopt bij de ecologische en maatschappelijke waarden én bij goed ontworpen steden, wijken en woningen – op de juiste locatie. Alleen door zorgvuldig te ontwerpen kunnen betaalbaarheid, leefbaarheid en ruimtelijke kwaliteit daar goed integreren.

Architectuur Overal stelt daarom negen aanbevelingen voor:

- Investeer en zet nú in op een duurzame bouwcultuur. Zodat de bouwsector de noodzakelijke transitie kan maken en kan investeren in maatregelen op lange termijn die bijdragen aan het voorkomen van CO₂- en stikstofuitstoot. Alles wat we daarvoor nodig hebben, is er immers al.

- Historisch besef speelt daarbij een cruciale rol. Door te bouwen met respect voor het bestaande, en te kiezen voor hergebruik van materialen, kan architectuur bijdragen aan zowel ecologische duurzaamheid als culturele continuïteit. Door bestaande structuren te omarmen en regeneratieve ontwerpen te ontwikkelen voorkomen we onnodige verspilling van middelen.

- Ontwerp wat je bouwt zo dat het de komende honderd jaar voldoet aan de eisen en verwachtingen op het gebied van klimaatbestendigheid, programmering, beheer en infrastructuur. En op zo’n manier dat het niet opnieuw om (grootschalige) publieke investeringen vraagt.

- De inrichting van Nederland nu en in de toekomst is een vraagstuk over (her)verdeling van schaarse ruimte. Het vraagt om leiderschap en visie, en om het koppelen van besliskracht aan ontwerpkracht. Bestuurders moeten dus keuzes maken – niet per se voor het één en tegen het ander: opgaven en kansen gedwongen koppelen is óók een politieke keuze.

- Door mogelijke toekomsten te verbeelden kunnen ontwerpers laten zien waarom bepaalde keuzes ‘must have’, ‘not done’ of ‘nice to have’ zijn.

- Zorg voor een gebalanceerd speelveld van publieke en private opdrachtgevers. Met marktpartijen en corporaties met voldoende mogelijkheden om daadwerkelijk te kunnen investeren in ruimtelijke kwaliteit. Maar faciliteer ook kleinschaliger initiatieven zoals CPO’s en coöperatieven, waar de sociale cohesie centraal staat.

- Let op dat wet- en regelgeving of het stapelen van data- of risicoanalyses niet de antwoorden geven op wat een fijne leefomgeving met ruimtelijke kwaliteit vraagt. Zo’n leefomgeving wordt namelijk vooral gerealiseerd door mensen-die-iets-willen in hun omgeving (zowel fysiek als sociaal) te verbinden met mensen-die-iets-kunnen. En zoiets borg je met architectuur die leidt tot goed ontworpen steden, wijken en woningen, die voorzien in de behoeften van bewoners – ook op de langere termijn.

- Stimuleer actieve regie op integrale samenwerking bij het ontwerp en de uitvoering van urgente ontwikkelingen en bouwprojecten. Zodat duurzaamheid, leefbaarheid en ruimtelijke kwaliteit gelijk op kunnen gaan met snelheid en kwantiteit.

- Zet in op een vroege en bestendige integrale samenwerking tussen alle partijen. En zorg dat de regels (nationaal en lokaal) dit versterken en stimuleren.

Bij het ontwerpen van gebouwen, wijken en openbare ruimte komt dit alles samen. En ontwerpers spelen een sleutelrol in dat complexe bouwveld; het is hun primaire belang om al die uitdagingen te vertalen in plannen met duurzame oplossingen, voor alle betrokken partijen.

De Nederlandse architectuur, stedenbouw en landschapsontwerp kan bogen op een rijke traditie: van het bouwen op terpen en droogleggen van polders, aanleggen van dijken en ontkrotten van steden tot goede en betaalbare volkshuisvesting voor arbeiders – het leverde wereldberoemde ontwerpers op. Bouw voort op die traditie bij de aanpak van de grote, urgente opgaven! En realiseer een Nederland waar we ook in de toekomst met trots en voldoening kunnen samenleven.

Architectuur is veel meer dan een economische activiteit. Het is een sociale en culturele discipline die mensen, gemeenschappen en hun leefomgeving met elkaar verbindt. Architectuur is overal.

Namens Architectuur Overal, Branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus (BNA), Beroepsvereniging Nederlandse Interieurarchitecten (BNI), Beroepsvereniging van Nederlandse Stedebouwkundigen en Planologen (BNSP), Coördinatie Lokale Architectuurinitiatieven (CoLA), Federatie Ruimtelijke Kwaliteit, Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam (IABR), Nieuwe Instituut (NI), Nederlandse Vereniging voor Tuin- en landschapsarchitectuur (NVTL), Platform Ontwerp NL, Platform Woonopgave, Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, Vereniging Deltametropool, VOLUME