Op 17 september vond in het Keilepand in Rotterdam de derde werksessie van het IABR–Atelier Delta Rijnmond–Drechtsteden 2100 plaats. Deze dag stond volledig in het teken van het Rotterdamse havencomplex: een economische motor en ruimtelijk ankerpunt in de Zuid Hollandse delta die steeds sterker onder druk komt te staan door zeespiegelstijging, bodemdaling en extremere rivierafvoeren. Vanuit historisch, economisch en ruimtelijk perspectief werd onderzocht hoe de haven kan veranderen binnen de bredere opgave van klimaatadaptatie.
In de ochtend gaven Bart Kuipers (lector economie, Erasmus Universiteit Rotterdam), Rens Wijnakker (onderzoeker en ontwerper, FABRICations) en Maaike Dalhuisen (senior strateeg, Port of Rotterdam) drie lezingen die samen een beeld schetsten van de haven in verandering op weg naar een duurzame toekomst.
Bart Kuipers trapte af met een analyse van het havencomplex als economisch-geografisch systeem. Aan de hand van het klassieke model van Taaffe, Morrill & Gould (1963) liet hij zien hoe de haven zich ontwikkelde van middeleeuwse handelsplaats tot modern industrieel knooppunt. Volgens Kuipers bevindt Rotterdam zich nu in de overgang naar fase 7: de duurzame havenstad, waar vooral bovenregionale ruimtelijke en internationale aspecten werden benoemd. Het functioneren van dit havensysteem kent een zeer hoge mate van complexiteit en is - als onlosmakelijk netwerk - veel groter dan de geografische constellatie in De Zuid-Hollandse Delta.
Rens Wijnakker nam het publiek vervolgens mee in het metabolisme van de haven: de fysieke, energetische en economische stromen die Rotterdam verbinden met Noordwest-Europa en daarbuiten. De haven maakt deel uit van een groter netwerk, het cluster Rotterdam-Antwerpen-Ruhrgebied, dat in 2025 functioneert als één geïntegreerd systeem. Maar dat systeem staat onder druk: door klimaatverandering neemt de bevaarbaarheid af, zoutindringing en stormen bedreigen de toegankelijkheid, en daarnaast zorgt de energietransitie (onderweg naar fossielvrij en circulair) voor forse ruimteclaims. Het onderzoek van FABRICations liet zien hoe de vier door de haven geschetste scenario’s voor 2050 zich vertalen naar ruimtegebruik, van Regional Well-Being met 550 hectare ruimteoverschot tot Connected Deep Green met 530 hectare tekort. “De haven bevindt zich in een dubbele transitie,” aldus Rens. “We moeten oude systemen afbouwen terwijl nieuwe zich nog maar net vormen. Hierdoor is er tijdelijk sprake van dubbel ruimtegebruik. Dat vraagt om ontwerpstrategieën die ruimte bieden aan parallelle werkelijkheden.”
Tot slot, schetste strateeg Maaike Dalhuisen de contouren van de haven van 2050 aan de hand van vier scenario’s: Connected Deep Green, Regional Well-Being, Protective Markets en Wake-Up Call. De balans tussen fossiele en hernieuwbare energie verschilt per scenario, maar het aandeel containeroverslag blijft stabiel. Daarentegen krimpt de fossiele industrie in alle scenario’s sterk: van 40 procent nu naar 0 tot 8 procent in 2050.
In de middag presenteerden de drie ontwerpteams – PosadMaxwan, H+N+S en De Urbanisten – hun tussenresultaten. Hun voorstellen tonen hoe ruimtelijke ontwerpstrategieën – ze zijn in ontwikkeling - kunnen bijdragen aan een klimaatbestendige en bovenal waterveilige havenregio. Tijdens de thematische tafelsessies gingen deelnemers in kleinere groepen met experts in gesprek over de rol van economie, ruimte en ecologie in de haven van de toekomst.
Het volgende atelier vindt plaats op 15 oktober en staat in het teken van Stad en Ommeland.
