Onderzoek

Veerkrachtige Energieproductie

Panorama Oekraïne

2024

De aanhoudende oorlog in Oekraïne heeft het energielandschap van het land ingrijpend veranderd. Voorheen kon Oekraïne in de binnenlandse energiebehoefte voorzien en leverde de export van energie een aanzienlijke bijdrage aan het bruto binnenlands product van het land; tegenwoordig wordt het geconfronteerd met ongekende uitdagingen terwijl het probeert de energiezekerheid te waarborgen. Ondanks alle obstakels hebben deze uitdagingen echter een opmerkelijke transformatie naar een veerkrachtig, zelfvoorzienend en gedecentraliseerd energiesysteem in gang gezet.  

Van 19 tot en met 22 november kwamen deelnemers en deskundigen in Rotterdam bijeen om tijdens een workshop Veerkrachtige Energieproductie strategieën, concepten en oplossingen te ontwikkelen om de energie-uitdagingen waar Oekraïne voor staat het hoofd te bieden. Het was de vierde in een reeks workshops die plaatsvindt in het kader van Panorama Oekraïne, een langlopend samenwerkingsinitiatief gericht op onderzoek en ondersteuning van de wederopbouw van Oekraïne. 

Video links:
Openingssessie
Eindpresentaties

Bezoek website
Veerkrachtige energieproductie. Beeld: Panorama Oekraïne
    • Credits

Casestudies 

De deelnemers en deskundigen vormden zes werkgroepen, elk gericht op een specifieke casestudy. Voor de deelnemers uit Drohobytsj, Cherson, Klesiv, Ochtyrka en Voznesensk was het de derde keer dat ze samenwerkten in het kader van Panorama Oekraïne. Eerdere workshops, met als thema ‘Gezonde en Toekomstbestendige Buurten’, vonden in juni 2024 in Nederland en in september 2024 in Oekraïne plaats. Dit was de eerste keer dat de zesde casestudy, aangaande Vinnytsja, een rol speelde. Panorama Oekraïne is onder meer gericht op samenwerking met vertegenwoordigers van lokale overheden, zodat de projecten aansluiten bij lokale behoeften. Workshopleider Gerjan Streng zei: ‘Deze drie dagen laten ook zien dat deze manier van samenwerken, vanuit verschillende achtergronden, van waarde is en op een soortgelijke manier in de praktijk kan worden toegepast – zowel op deze zes locaties, als daarbuiten.’ We waren verheugd dat vertegenwoordigers uit Cherson, Klesiv en Ochtyrka in staat waren om persoonlijk naar Rotterdam te reizen om aan de workshop deel te nemen. Het contact met de andere gemeenten vond zowel voor als tijdens de workshop plaats via een digitale verbinding. 

Workshop Veerkrachtige Energieproductie. Foto: Jacqueline van Fuijkschot
Workshop Veerkrachtige Energieproductie. Foto: Jacqueline van Fuijkschot

Teamleiders 

Omdat er een sterke verwantschap bestaat tussen het thema ‘energie’ en uiteenlopende disciplines buiten de architectuur en stedenbouw werden voor de workshop deskundigen met verschillende achtergronden uitgenodigd. Energiespecialisten werden aan architecten en stedenbouwkundigen gekoppeld zodat elke groep de opgave vanuit verschillende perspectieven kon bestuderen. De verschillende workshops werden begeleid door deskundigen van bureaus en ngo’s zoals Bright (NL), Fabrications (NL), Rethink (UA), Energy Act for Ukraine Foundation (UA), Generation.Energy (NL), Urban Synergy (NL), Rebel Architects (NL) en CEE Bankwatch Network (UA). 

Naast 12 groepsleiders waren er ook twee workshopleiders aanwezig. De Nederlandse workshopleider was Gerjan Streng (Bright) en zijn Oekraïense evenknie was Roman Zinchenko (Green Cubators). Het was hun taak om in contact te treden met alle groepen, om constructieve feedback te leveren en om het onderzoeksproces als geheel in goede banen te leiden. 

Deelnemers en deskundigen

Deze keer namen er 18 personen deel aan de onderzoeksgroepen. De deelnemers waren afkomstig uit Oekraïne, Nederland, Bangladesh en Mexico. Voor sommige Oekraïense energiespecialisten was dit de eerste keer dat ze in gesprek waren met stedenbouwkundigen en architecten. ‘We werken meestal binnen onze eigen energiebubbel en hebben zelden contact met professionals uit andere vakgebieden’, merkte een deelnemer op. Een ander voegde daaraan toe: ‘Ik werk uitsluitend in Excel en had nog nooit gezien hoe mijn kennis toegepast kon worden op een kaart.’ De workshop diende dus ook als platform voor multidisciplinaire samenwerking. 

Sven Stremke (hoogleraar Landschapsarchitectuur aan Wageningen University & Research) opende woensdagochtend de workshop met een lezing over de kracht van het landschap. Donderdag verschafte workshopleider Roman Zinchenko ons inzicht in het Oekraïense energiesysteem. Tevens was energiespecialist Vaagn Mnatsakanian (voormalig vertegenwoordiger van Marioepol, momenteel werkzaam bij de gemeente Arnhem) aanwezig om zijn uitgebreide kennis met alle groepen te delen. 

Workshop Veerkrachtige energieproductie. Foto: Jacqueline van Fuijkschot
Workshop Veerkrachtige energieproductie. Foto: Jacqueline van Fuijkschot

Conclusies en vervolg 

Omdat de deelnemers verschillende achtergronden hadden, stonden we allereerst voor de uitdaging om een manier te vinden om met elkaar te communiceren. ‘Na drie dagen werken aan een gezamenlijke opvatting van ons energiesysteem in relatie tot stedelijke structuren, hebben we een gedeelde taal gevonden in termen van typologieën en gemeenschappen’, zei Gerjan Streng. De resultaten van de workshop, die op de vrijdagmiddag door de groepen werden gepresenteerd, liepen uiteen van lokale actieplannen tot langetermijnvisies. ‘Dat een toekomstgerichte benadering beter werkt dan het weer opbouwen van wat verloren is gegaan, was voor mij een openbaring. Terwijl in de context van de wederopbouw de woorden build back better vaak vallen, kozen onze deelnemers building forward als hun leidend principe, en dat is het uitgangspunt van verdere inspanningen’, aldus Roman Zinchenko. 

Alle presentaties bereikten op de een of andere manier het doel om niet langer afhankelijk te zijn van fossiele brandstoffen. Vanaf de eerste presentatie was duidelijk dat de mensen in Oekraïne kwetsbaar zijn voor energiearmoede en dat het land wordt overgenomen door energieproducenten, terwijl het energieverbruik in oorlogstijd steeds problematisch wordt. Alle groepen ontwikkelden fantastische manieren om lokale gemeenschappen te versterken en om duurzame langetermijnvisies te creëren voor de contexten waarin zij werken. Door gezamenlijk aan zes gevallen te werken, onderzochten de deelnemers hoe energie gemeenschappen vormt en hoe gemeenschappen hun energietoekomst kunnen hervormen. 

Drohobytsj: de onderzoekers stelden voor om de nationale technische universiteit van Donetsk, die binnenkort in Drohobytsj zal worden gevestigd, te betrekken bij de ontwikkeling van energie-innovaties gericht op flexibiliteit en gedragsverandering, met een nadruk op het elimineren van energiearmoede en het waarborgen van betaalbare energie voor de inwoners. 

Ochtyrka: in deze studie lag de nadruk op het herstel van menselijk kapitaal in Ochtyrka, waar het aantal slachtoffers onder de bevolking significant is en 3 procent van de inwoners aan kanker lijdt. Het plan is om scholen en kinderdagverblijven als cruciale infrastructuur aan te merken en om een vijfstappenplan te ontwikkelen om de gemeente energie-efficiënt te laten functioneren. 

Voznesensk: de onderzoekers adviseerden om voorrang te geven aan de ontwikkeling van oplossingen voor woningen, industrie en gemengde gebieden. Het gaat daarbij onder meer om de installatie van zonnepanelen in achtertuinen en het aanmoedigen van industrieel-agrarische samenwerkingsverbanden om lokaal biogas te produceren. 

Vinnytsja: het onderzoeksteam ontwikkelde een educatief spel voor jonge professionals en gemeenschappen in Vinnytsia, Het was de bedoeling om scenario’s voor een duurzaam energieverbruik in verschillende contexten te simuleren en om het spel als een hulpmiddel voor gemeentelijke besluitvorming in te zetten. 

Klesiv: de studie over Klesiv leidde tot het voorstel om energieveiligheid, waterzuivering en luchtvervuiling aan te pakken door afvalhopen bij steengroeven om te zetten in zonneparken, wat de energie-onafhankelijkheid zou bevorderen en tegelijkertijd het milieu zou versterken. 

Cherson: de onderzoekers ontwikkelden een visie voor de toekomst van Cherson. In een honderdjarenstrategie stelden zij voor de haven en industrieën te verplaatsen, de productie van biobrandstoffen op te starten en een toeleveringsketen voor biomassa ten behoeve van regionale ontwikkeling te creëren. 

We streven ernaar om volgend jaar een vervolgworkshop over dit onderwerp te organiseren; deze zal plaatsvinden in Oekraïne. Wil je op de hoogte blijven? Dan kun je je inschrijven voor onze nieuwsbrief